اهمیت تغذیه مناسب در گیاه
گیاهان برای رشد و نمو و ادامه حیات خود نیاز به مواد غذایی دارند. مقدار عناصر برای انواع گیاهان متفاوت است. در بیشتر خاکها مقدار نسبی این عناصر برابر نیاز طبیعی گیاه نیست و از آن گذشته زمین نمیتواند اینگونه مواد را بهاندازه کافی تولید کند. به علت تداوم برداشت و استفاده گیاه از منابع موجود در خاک توجه به تغذیه و استفاده از کودهای ضروری اهمیت دارد. استفاده از کودهای اثربخش و رعایت تغذیه بر اساس نوع گیاه باعث به دست آوردن محصول کافی و حداکثر تولید در واحد سطح میشود.
عناصر مورد نیاز در تغذیه گیاه از نظر میزان مصرف
عناصر مورد نیاز گیاه در تغذیه گیاه به سه گروه تقسیمبندی میشوند:
- پرمصرف (عناصر ماکرو)
- متوسطمصرف
- کممصرف (عناصر میکرو)
عناصر متحرک و غیر متحرک در گیاه
- عناصر متحرک
این عناصر، پس از جذب شدن توسط ریشه، سریعاً به برگهای بالایی منتقل میشوند و شاخه و برگها از بالا اشباعشده و به مرور وارد برگهای پایینتر میشوند. عناصر متحرک، پس از ورود به پیکرهی گیاه قادر به جابجایی و انتقال از بافت یا اندام به بافت یا اندام دیگر در هر زمان میباشند. ازآنجاییکه عناصر متحرک از بافتهایی که قبلاً در آن بودهاند جدا میشوند یعنی از برگهای پیرتر وارد بافت جدید و جوانتر میگردند، بنابراین علائم کمبود آن ابتدا در برگهای پیر (برگهای پایینی) اتفاق میافتد. این عناصر عبارتند از: ازت(N)، منیزیم (Mg)، پتاسیم (K) و فسفر (P)
- عناصر غیر متحرک
عناصر غیر متحرک پس از جذب توسط ریشه، ابتدا وارد برگهای پایینی گیاه میشوند همچنین در شاخههای فرعی، ابتدا وارد برگهای ابتدایی میشوند. عناصر غیر متحرک پس از ورود به پیکرهی گیاه، قادر به جابجایی از یک بافت یا اندام به بافت یا اندام دیگر نیست بنابراین علائم کمبود این عناصر، ابتدا در برگهای جوان (برگهای بالایی) اتفاق میافتد زیرا این عناصر نمیتوانند از برگهای پیر پایینی بهسوی برگهای جوان بالایی حرکت کنند، این عناصر عبارتاند از کلسیم(Ca)، بر(B)، مولیبدن(Mo)، منگنز(Mn)، روی(Zn)، مس (Cu) و آهن(Fe).
نقش و علائم کمبود عناصر غذایی در گیاه
کمبود عناصر غذایی در گیاهان میتواند رشد و توسعه آنها را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. گیاهان برای رشد سالم به عناصر مختلفی مانند نیتروژن، فسفر، پتاسیم و میکروالمنتها نیاز دارند. زمانی که گیاهان این عناصر را به اندازه کافی دریافت نکنند، علائمی مانند زردی برگها، کاهش رشد و افت عملکرد به وضوح دیده میشود.
۱.نقش، علائم تشخیص کمبود نیتروژن (N)
نیتروژن پرمصرفترین عنصر ضروری گیاه بوده در تولید اسیدهای آمینه و پروتئین نقش دارد. نیتروژن جز اصلی مولکول کلروفیل می باشد و انرژی مورد نیاز برای رشد گیاه را تأمین میکند.
علائم کمبود:
- کلروز در انتهای برگ
- زردی عمومی در گیاه
- بروز علائم ابتدا در برگهای مسن
- کوچک شدن برگها، نازکی ساقه و شاخهها
- کوتاه و خاردار شدن میوهها
- باریک و تیز شدن نوک میوه
درمان کمبود نیتروژن: کودهای ازته به دو صورت میتواند به خاک اضافه شود:
- بهصورت آلی: مثل کودهای دامی، پودر استخوان، خون خشک و برگهای پوسیده
- بهصورت معدنی: مثل کودهای شیمیایی از قبیل نیترات آمونیوم، فسفات آمونیوم و اوره
سمیت ازت: علائم سمت نیتروژن در گیاه بهصورت ضخیم و کلفت شدن ساقهها، رنگ سیر و تیره برگها و گاها پیچیدگی آنها، کوتاه شدن فاصله میان گرهها و شاخههای فرعی، افزایش رشد طولی جوانه انتهایی، کم شدن گلها و میوهها، توقف رشد، پیچیدگی در برگهای پایینی سطحی، ظهور نقاط شفاف بین رگبرگها و از بین رفتن کل بوته ظاهر میشود.
۲.نقش، علائم تشخیص کمبود فسفر (P)
عملکرد: فسفر در تلقیح گلها، رشد ریشه، انتقال انرژی و همچنین تنظیم خواص ژنتیکی گیاه نقش دارد.
علائم کمبود:
- توقف و کند شدن رشد قسمت هوائی و ریشه
- نرم شدن میوه و کاهش خاصیت انبارداری
- کوتاه، نازک و باریک ماندن برگها
- کاهش میزان محصول (دانه و میوه)
- کوتاه ماندن گیاهان
- ارغوانی شدن و پیچیدگی برگها
- برگهای مسن تیره و دارای نقاط سبز تیره
درمان کمبود فسفر: کنترل pH خاک، استفاده از کودهای فسفره بهصورت مصرف خاکی و مصرف کودهای فسفره در آب آبیاری
۳.نقش، علائم تشخیص کمبود پتاسیم (K)
عملکرد:
- عنصری پرتحرک و موردنیاز در غلظتهای بالا
- سنتز و انتقال مواد مغذی در گیاه
- فعالکننده چندین آنزیم و کنترلکننده مکانیسم تعرق از طریق اثر بر روی سلولهای روزنه در سطح برگها
- افزایش کیفیت و خاصیت انبارداری محصولات باغی
- کنترل شدت نور و افزایش عمل فتوسنتز
- افزایش راندمان آب آبیاری
علائم کمبود:
- بروز علائم خشکی و پژمردگی در گیاه
- توقف رشد در حالت عمومی
- کلروز میان گرهها و سبز ماندن رگبرگها
- کوتاه شدن میانگره ها و کوچک ماندن برگها
- بروز نکروز و سوختگی در امتداد طولی برگها
- میوهها نوک کشیده شده و عدم تکامل در قسمت دم میوه
- کاهش مقاومت به شرایط دمایی و افزایش بیماریهای قارچی
- تغییر رنگ بهصورت عدد ۷ در قاعده برگ تا قسمت نکروز شده
درمان کمبود پتاسیم:
کوتاهترین و مطمئنترین راه جلوگیری از کمبود پتاسیم تأمین منابع کافی پتاسیم (استفاده از کودهای حاوی پتاسیم) در خاک در هنگام کاشت است.
۴.نقش، علائم تشخیص کمبود کلسیم (Ca)
عملکرد:
نقش در ساختمان و حفظ پایداری سلولهای گیاهی، توسعه سلول و فرایندهای داخلی، پایداری غشاهای سلولی، تعادل کاتیون و آنیون، فعالکننده برخی آنزیمها و همچنین تنظیم فشار اسمزی
علائم کمبود:
- توقف رشد بوتهها
- مرگ مریستم انتهایی
- ضخیم و کوتاه شدن ریشهها
- بدشکلی و بیمزه شدن میوهها
- خشکیدگی و جمع شدگی برگ
- کلروز یا زرد برگی بین رگبرگی
- پوسیدگی گلگاه در گوجهفرنگی
- تغییر شکل برگ به حالت فنجانی
- وجود حاشیههای نکروتیک در برگ
- ایجاد لکههای فرورفته در گلگاه فلفل
- کوچک ماندن برگهای جوان و خمش حاشیه آنها به سمت بالا
- ایجاد نقاط سفیدرنگ و شفاف بر روی نوک و مابین رگبرگها در مراحل اولیه کمبود
درمان کمبود کلسیم: برای افزایش کیفیت، افزایش مدتزمان انبارداری محصولات باغی و کاهش بیماریهای فیزیولوژیکی، محلولپاشی کلسیم انجام میشود.
۵.نقش، علائم تشخیص کمبود منیزیم (Mg)
عملکرد: منیزیم تنها جزء معدنی مولکول کلروفیل است. منیزیم در ساختهشدن روغن در گیاه دخالت داشته و باعث تنظیم جذب فسفر در گیاه میشود و نیز در تولید هیدروکربن هاو مواد قندی مؤثر است. منیزیم انتقالدهنده فسفر به دانه گیاهان است و همچنین فعالکننده آنزیمهای دهیدروژناز و دکربوکسیلاز است و در تنفس سلولی اهمیت حیاطی دارد. این عنصر فعالکننده آنزیمها و در اعمال اکسیداسیون و احیاء در گیاه نقش دارد و عامل جداسازی مولکول اکسیژن در فتوسنتز است. مصرف منیزیم به دلیل افزایش میزان اسیدآمینه و پروتئینهای گیاهی و همچنین به دلیل افزایش کارایی کلروفیل، باعث افزایش فتوسنتز، تولید و درنهایت افزایش میزان رشد و نمو در گیاهان میشود.
علائم کمبود:
- ریزش برگهای نکروزه
- ریزش میوهها قبل از بلوغ
- ایجاد زردی در فاصله بین رگبرگها
- ایجاد نقاط لکهای کلروز درروی برگها
- علائم فقط در برگهای پیر ظاهرشده و گسترش ندارد
۶.نقش، علائم تشخیص و کمبود گوگرد (S)
عملکرد: گوگرد در تولید پروتئین و برخی اسیدهای آمینه مؤثر است و همچنین در تشکیل کلروفیل نیز دخالت دارد. بو و مزه برخی از محصولات باغی و زراعی (مثل سیر، پیاز و خردل) مربوط به گوگرد است.
علائم کمبود:
- کوتاه و نازک شدن ساقههای گیاهان
- کاهش رشد و کم شدن تعداد برگها
- رنگپریدگی مشابه کمبود ازت بوده اما در برگهای جوان
سمیت گوگرد: استفاده یا مصرف بیشازحد گوگرد باعث افزایش شوری محیط کشت (خاک یا غیر خاک) میشود و میتواند باعث کاهش جذب مولیبدن گردد.
۷.نقش، علائم تشخیص و کمبود آهن (Fe)
عملکرد: آهن در تنفس سلولی، تشکیل کلروفیل، ساخت پروتئین، کاهش درصد نیترات در سلول گیاهی نقش دارد.
علائم کمبود آهن:
بیرنگ شدن برگها در کمبود حاد
نکروزه و پوسیدگی بر روی برگها
توقف رشد شاخسارها و جوانه انتهایی
زردی و تغییر رنگ عمومی برگ درشدت کمبود
زردی و نکروز برگهای جوان و سبز ماندن رگبرگها
درمان کمبود آهن: برای رفع کلروز، محلولپاشی آهن کلاته یا سولفات آهن توصیه میشود. اضافه کردن بنیان EDTA آهن نیز در محیطهای بدون خاک محلولپاشیهای مکرر بایستی خودداری شود چراکه نمکها درروی برگ تجمع یافته و ایجاد سمیت میکند. بهترین راهحل افزایش و تسهیل شرایط جذب و کاهش خطر سوختگی نمک است.
۸.نقش، علائم تشخیص و کمبود منگنز (Mn)
عملکرد: منگنز بسیار کم موردنیاز گیاه است. این عنصر در فعال کردن چندین آنزیم مختلف در گیاه که افزایشدهنده فتوسنتز و هورمون اکسین هستند نقش دارد. نقش منگنز در گیاه مشارکت آن در سیستمهای ترکیبی است.
علائم کمبود منگنز: علائم کمبود منگنز بیشتر در برگها ظاهر میشود. کمبود منگنز در خاکهای آهکی مثل شرایط ایران بسیار شایع است و درکشت های بدون خاک یا هیدروپونیک وقتی محصول غذایی فاقد منگنز باشد اتفاق میافتد.
- تولید لکههای نکروتیک روی برگ
- کاهش رشد و روشن شدن رنگ بین رگبرگهای برگ
- سبز ماندن نوک و حاشیه برگها
مسمومیت منگنز: مسمومیت منگنز درخاکهای اسیدی و در مواقعی که حرارت دهی با دمای زیاد صورت میگیرد حاصل میشود در این حالت رگبرگها به شکل قرمز – قهوهای ظاهر میشوند.
۹.نقش، علائم تشخیص کمبود روی (Zn)
عملکرد: این عنصر، عنصر مهمی در فعالیت بسیاری از آنزیمها ازجمله ایندول استیک اسید (عامل رشد) و تریپتوفان میباشد. روی در بسیاری از سیستم های آنزیمی گیاه نقش کاتالیزور فعالکننده و یا ساختمانی دارد و در ساختهشدن و تجزیه پروتئینهای گیاه دخیل است. تمام عناصر کممصرف حتی روی وقتی غلظت آن در حد کمبود باشد باعث اثر روی فتوسنتز میشوند.
علائم کمبود:
- توقف رشد
- سبز تیره شدن رگبرگها
- ایجاد لکههای زرد در سطح برگ
- کوتاهی گیاه و کوچک شدن برگها
- کاهش و ریزش شکوفه و ریز ماندن میوهها
- سخت و شکننده شدن پوست گیاه در اثر کمبود
- نرم و نازک شدن شاخهها و کاهش فاصله میانگاه ها
- گسترش علائم زردی از برگهای میانی و جوان به برگهای پیر
۱۰.نقش، علائم تشخیص کمبود مس (Cu)
عملکرد: این عنصر در تولید کلرو پلاست، فعالیتهای آنزیمی و همچنین در واکنشهای انتقال الکترون سهیم است.
علائم کمبود مس:
- سوختگی نوک برگ
- علائم مشابه سرمازدگی
- سالم ماندن نیمه پایین برگ
- کاهش تعداد گلها و میوهها
- پیچخوردگی در برگهای جوان
- پلاسیدگی برگهای انتهایی و ریزش آنها
۱۱.نقش، علائم تشخیص کمبود بر (B)
عملکرد: این عنصر برای رشد نوک ساقه و ریشه (مریستم انتهایی) لازم و ضروری است. بر نقش عمدهای در فعالیت حیاتی گیاه دارد و در تقسیم سلولی بافتها، تشکیل جوانه برگ و گل، ترمیم بافتهای آوندی، متابولیسم قند و مواد هیدروکربن دار و انتقال آنها، تنظیم مقدار آب و هدایت آن در سلول، انتقال کلسیم در گیاه و تنظیم نسبت کلسیم به پتاسیم در بافتهای گیاهی، متابولیسم چربی، سنتز پکتین و در دیواره سلولی نقش دارد.
علائم کمبود بر:
- توقف رشد جوانه انتهایی
- کاهش فاصله میانگره ها
- رشد و نمو ضعیف پرچمها
- پژمردگی در برگهای جوان
- چوبپنبهای شدن و بدشکلی میوه
- شکاف در نزدیکی رگبرگ برگهای جوان
- سیاه شدن جوانههای رویشی و بافتهای مریستمی
- کاهش دوره گردهافشانی مؤثر و کاهش تشکیل میوه
نظر دهید